مالیات در دوره ایلخانان مغول
دوره حکومت ایلخانان که حدود یک قرن به طول انجامید باعث تغییرات اقتصادی در ایران شد.
هرج و مرج ناشی از سقوط خوارزمشاهیان و حضور اسماعیلیان در ایران و دسته‌بندی‌های مذهبی در کنار حمله مغول که روحانیون در این حوادث بی‌تأثیر نبودند باعث سرخوردگی مردم شده، گرایش به تصوف فزونی گرفت به حدی که املاک و موقوفات و صدقات زیادی به شیوخ صوفیه اهدا می‌شد. ایلخانان مغول به همراهی دست نشاندگان و سرسپردگان محلی خود با رفتار سبعانه زارعین و روستائیان و صنعتگران را با اخذ باجها و خراجها ، قبچور و جزیه ، اخراجات ، علقه و تغار، طرح و تمغا و سایر شیوه های وصول رنگارنگ ظالمانه مالیات از هستی ساقط می کردند و مردم را به خاک سیاه می نشاندند . زارعین دسته دسته خانه و کاشانه خود را ترک کرده وبه کوهستانها می گریختند. بنابراین قسمت اعظم اراضی غیر مزروع مانده و مبالغ به دشواری وصول می شد و گرد می آمد . مغولان برای تهی نماندن خزانه خود به فکر گرفتن مالیات افتادند.
انواع مالیات
در دوران حاکمیت ایلخانان مغول علاوه بر مالیاتهای متعددی که از مردم گرفته می شد و شمار آن ز سی نوع افزون بود .
نوعی مالیات بنام برات رایج بود که به شاهزادگان و سران ایلخان تسلیم می شد .و به دارنده آن حق داده می شد که مواجب و مستمری خود را از فلان ده یا بهمان ولایت وصول کند .
طرح نوعی مالیات بود که تجار و صنعتگران مجبور بودند محصولات خود را به بهای پائین تر از بازار به خزانه دولت تسلیم کنند و در مقابل اجناسی را که دولت از مردم بعنوان خراج گرفته بود، به چند برابر قیمت خریداری کنند .
باج نوعی حقوق گمرکی بود که برای نقل و انتقال کالا از نقطه ای به نقطه دیگر پرداخت می شد .
تمغا نوعی مالیات بود که از تجار عمده فروش یا خرده فروش اخذ می شد . و حتی از آذوقه و هیزم که روستائیان به شهر ها وارد می کردند گرفته می شد .
مقاطعه نوعی جمع آوری مالیات از رعایایی بود که در اراضی دیوانی ساکن بودند و وصول آن به فئو دالها و تجار بزرگ واگذار می شد .خراج مالیات اصلی بود که بصورت جنس بعنوان سهمی از محصول یا حاصل زمین وصول می شد .در اراضی نزدیک شهر ها خراج بصورت نقدی در یافت می شد . میزان خراج گاه چنان سنگین بود که رعایا از هستی ساقط میشدند ، زمین و خانه خود را رها کرده ، به کوهها می گریختند .
در مواردی که مالیات به صورت جنسی گرفته می‌شد، مازاد بر نیاز خزانه را به مزایده میگذاشتند و البته برای آن بهایی بسیار گزاف میطلبیدند و چون به فروش نمیرفت، آن را بین کسبه و محترفه تقسیم و به زور و اجبار میفروختند
قبچور نوعی مالیات بود که از چادر نشینان گرفته می شد، به نسبت دامها و چادر ها .
جزیه علاوه بر زردشتیان و مسیحیان و ارمنی ها،گاه از مسلمانان نیز در زمان حکومت ایلخانان مغول اخذ می شد . اخراجات عوارض گوناگون نقدی و جنسی بود که به مناسبت ها ی مختلف ، از روستائیان و صنعتگران شهری بصورت نقدی و جنسی گرفته می شد و به صرف آراستن دستگاه امیران و لشگریان و ماموران عالی مقام می رسید. علفه و تغار نوعی مالیات بود که روستائیان هنگام عبور لشگریان باید بصورت علوفه و خوراک دام تقدیم آنها می کردند .
نزول اجلال نوعی دیگر از مالیات بود که روستائیان یا اهل محلی به هنگام نزول اجلال شخصیت های مغولی بایستی انجام می دادند . بدین معنی مغولان به هر شهر یا دهکده ای که قدم می گذاشتند ، اهالی موظف بودند کمرخدمت به آنان را ببندند . نزول کنندگان خدم و حشم خود را در خانه های مردم جا می دادند ، منازل را اشغال می کردند ، قوت یک سال اهل خانه را در یک شب مصرف می کردند . پس از مغولان این رسم نامیمون تا قرنها تا اواخر عصر قاجار بین فرمانروایان رایج بود .
جمع آوری مالیات
وصول مالیات توسط عمال دولت و حکام ولایت صورت میگرفت.
البته بسیاری از علماء، مشایخ و ترخانان که مقربان خاص دربار ایلخان بودند، غالباً از پرداخت معاف میشدند.
اما حکام ولایات گه گاه بیش از حد مقرر مالیات وصول کرده و یا قسمتی از دریافتیها را در دفاتر ثبت نمیکردند.
با این حال مظالمی که در این زمینه در حق رعایا میرفت، حتی با اثبات خیانت عامل و عمال حکومت، جبران نمیشد و مازاد وصول شده هرگز به صاحب آن مسترد نمیگشت.
در مواردی که مالیات به صورت جنسی گرفته می‌شد، مازاد بر نیاز خزانه را به مزایده میگذاشتند و البته برای آن بهایی بسیار گزاف میطلبیدند و چون به فروش نمیرفت، آن را بین کسبه و محترفه تقسیم و به زور و اجبار میفروختند.
این شیوه هم نوعی ساده بود که به صورتهای مختلف بر عهده محترفه، یا روستاییان قرار میگرفت و شکایت آنها نیز هرگز به جایی نمیرسید.
قوانین یاسای غازان برای گرفتن مالیات
غازان خان ایلخان مغول که پادشاهی لایق و مقتدر بود، پس از جلوس بر تخت، یاسای چنگیزی را که رو به فراموشی میرفت بار دیگر احیاء نمود و با افزودن قوانینی تازه آن را به عنوان یاسای غازانی ، ملاک عمل کارگزاران قرار داد.
ایلخانان مغول به همراهی دست نشاندگان و سرسپردگان محلی خود با رفتار سبعانه زارعین و روستائیان و صنعتگران را با اخذ باجها و خراجها ، قبچور و جزیه ، اخراجات ، علقه و تغار، طرح و تمغا و سایر شیوه های وصول رنگارنگ ظالمانه مالیات از هستی ساقط می کردند و مردم را به خاک سیاه می نشاندند
برخی از کلیات مفاد این یاسا به شرح زیر است :
1 - اصلاح وضع آشفته مالیاتی و بخشودگی دو سال مالیات. مطابق این بند کارگزاران نمیبایست تا دو سال از رعایا مالیات بستانند.
2 -رباخواری و بهره بردن از پول به کلی ممنوع می‌شد.
3-به منظور آبادانی اراضی، از بودجه دولت و مالیات گرفته شده، مبلغی را برای خرید بذر و مصارف زراعت در اختیار کشاورزان قرار داده، سال بعد و پس از برداشت محصول عین آن را مطالبه میکردند، وام بدون بهره .
4- راههای کشور را از دستبرد راهزنان ایمن کرد و راهدارانی برای آن گماشت و مقرر ساخت چنان چه اموالی به سرقت رود، راهداران ملزم به پرداخت و جبران زیان مالباخته شوند.
5- پیش از غازان خان، ملازمان سلطان به هر شهر و دیاری که میرسیدند، برای تأمین مخارج خود از اهالی به زور مبلغی میگرفتند و به میل خود در اموال مردم و رعایا تصرف میکردند. غازان دستور داد تا در شهرها اعلام کنند که هیچ کس حق ندارد دیناری به اسم رسم ( مالیات ) به فرستادگان و ملازمان حکومت بپردازد و اگر مأموری به زور چیزی از فردی مطالبه میکرد، وی را به شدت کیفر می‌داد.
فرآوری : طاهره رشیدی
بخش تاریخ ایران و جهان تبیان
:: موضوعات مرتبط:
تاریخی ,
,
:: بازدید از این مطلب : 1764
|
امتیاز مطلب : 0
|
تعداد امتیازدهندگان : 0
|
مجموع امتیاز : 0
عضو شوید
عضویت سریع
آمار مطالب
آمار بازدید
